Chùa Giám hay còn gọi là Nghiêm Quang Tự, tọa lạc trên một khoảng đất rộng 2ha thuộc xã Cẩm Sơn (huyện Cẩm Giàng, Hải Dương). Chùa được khởi dựng vào thời Lý. Cuối thế kỷ XVII, đầu thế kỷ XVIII, chùa được xây dựng lại với quy mô kiến trúc to đẹp hơn.
Ngôi chùa có kiến trúc kiểu “nội công ngoại quốc” với đầy đủ các công trình như: Tam quan, Tiền đường, Tam bảo, nhà Tổ, hành lang, nhà tháp Cửu phẩm, nhà khách, nhà Tăng, vườn cây, Pháp sư, nghè Giám…
Điểm đặc sắc nhất của chùa Giám là tòa Cửu phẩm liên hoa được đặt ở nhà Cửu phẩm sau tam bảo. Nhà Cửu phẩm hình vuông (8x8m), cao 3 tầng, 12 mái, có nhiều mảng kiến trúc còn giữ được dấu ấn của thế kỷ XVII.
Nhà Cửu phẩm hình vuông 4 mặt giống nhau, cao 3 tầng, 12 mái tạo dáng 12 đầu đao cong, lợp ngói mũi, trên chóp có phù điêu hình nậm rượu.
Trong nhà Cửu phẩm là tòa Cửu phẩm liên hoa gồm 9 tầng hoa sen, cao trên 6m, hình lục giác đều, mỗi cạnh 1,24m.
Trên Cửu phẩm có 145 pho tượng Phật. Toàn bộ kết cấu Cửu phẩm liên kết với một trụ gỗ lim lớn ở giữa, trụ này đặt trên ngõng đá, tựa một ổ bi.
Vào ngày lễ Phật, chỉ cần 2 người đẩy, Cửu phẩm có thể quay nhẹ nhàng. Tòa Cửu phẩm liên hoa là công trình kiến trúc Phật giáo độc đáo chỉ có ở Việt Nam.
Hiện nay, trên cả nước chỉ còn 3 tòa Cửu phẩm liên hoa gồm: 1 tòa ở chùa Giám, 1 tòa ở chùa Bút Tháp (Bắc Ninh) và 1 tòa ở chùa Động Ngọ (Thanh Hà, Hải Dương). Cả 3 toàn tháp này đều đã được Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia.
Theo trụ trì chùa Giám, tòa Cửu phẩm liên hoa được xác định đã trên 300 năm tuổi và được Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia năm 2015.
Tuy nhiên, hiện nay, tòa Cửu phẩm liên hoa đã bị xuống cấp ở một số vị trí. Nhiều chỗ cấu kiện gỗ đã rời ra.
Bên cạnh đó, dân làng cũng cho biết, nhiều bức tượng đặt trên Cửu phẩm liên hoa đã bị mất trộm. Một số bức tượng đặt trên đó giờ là tượng mới được người dân làm lại.
Cửu phẩm liên hoa không chỉ mang thông điệp từ bi, vị tha, bác ái của đạo Phật mà còn thể hiện sự phát triển của dòng thiền Trúc Lâm Yên Tử ở nước ta. Sự hiện diện của các tòa tháp Cửu phẩm liên hoa một lần nữa khẳng định nghệ thuật điêu khắc đỉnh cao ở Việt Nam vào cuối thế kỷ XVII, XVIII.
Trải qua những thăng trầm của lịch sử, hiện chùa Giám đã xuống cấp nghiêm trọng. Nhiều vị trí được gia cố bằng những gậy sắt.
Nhiều tượng Phật cũng bị hư hỏng, nứt toác
Một dự án tu bổ, tôn tạo chùa Giám đang được huyện Cẩm Giàng triển khai, bắt đầu thực hiện từ quý 4 năm 2023, dự kiến hoàn thành vào quý 2 năm 2025.
Theo tư liệu lịch sử, chùa Giám là nơi gắn với cuộc đời Tuệ Tĩnh từ khi ông còn nhỏ. Tuệ Tĩnh sinh vào khoảng năm 1330, mồ côi cha mẹ từ năm 6 tuổi, được sư thầy Hải Triều ở chùa Giám nuôi và cho đi học.
Thời niên thiếu và những kiến thức đầu đời về y học của ông đã được nuôi dưỡng, gắn bó với ngôi chùa này. Chính vì thế, ngoài thờ Phật, chùa Giám còn là nơi đặt tượng thờ Đại danh y Tuệ Tĩnh - vị thánh tổ của ngành y dược Việt Nam.
Công trình kiến trúc độc đáo của Phật giáo đã được công nhận là bảo vật quốc gia và hiện cả nước chỉ còn có 3 chiếc nên có giá trị rất lớn.
